Wpływ drogi wodnej E40 na obszary chronione w Polsce
Na planowanym odcinku drogi wodnej E40 biegnącej Wisłą dotyczy to dziesięciu obszarów Natura 2000 – trzech obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz siedmiu specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOO) (Tab.1).
Należy też zwrócić szczególną uwagę, że wskazane obszary specjalnej ochrony ptaków zawierają kluczowe populacje szeregu gatunków w skali całego kraju. Łączny odsetek populacji krajowej ptaków – przedmiotów ochrony obszarów Natura 2000 Dolina Dolnej Wisły i Dolina Środkowej Wisły, na odcinku Wisły przez który będzie przebiegała droga wodna E40, tj. od Dęblina do ujścia (ok. 550 km biegu rzeki), wynosi[1]:
– Rybitwa czubata – 100% populacji krajowej;
– Rybitwa białoczelna – 73% populacji krajowej;
– Rybitwa rzeczna – 51% populacji krajowej;
– Sieweczka obrożna – 41,9% populacji krajowej;
– Mewa siwa – 30% populacji krajowej;
– Brodziec piskliwy – 18% populacji krajowej;
– Śmieszka – 12,5% populacji krajowej.
Tak więc kaskadyzacja Wisły i budowa drogi wodnej może skutkować załamaniem się bądź nawet wyginięciem kluczowych polskich populacji rybitw, mew i innych ptaków siewkowych.
Tab. 1.
Obszary Natura 2000 wzdłuż biegu Wisły (od ujścia, w górę rzeki). Kursywą
zaznaczono obszary siedliskowe.
Lp. |
Kod obszaru |
Nazwa obszaru Natura 2000 |
Znaczenie dla kluczowych przedmiotów % populacji krajowej (% p.k.)[2] |
1 |
PLB220004 |
Ujście Wisły |
Rybitwa |
2 |
PLH22004 |
Ostoja |
Foka szara Halichoerus grypus – najważniejsze w Polsce miejsce |
3 |
PLB04003 |
Dolina Dolnej Wisły |
Rybitwa rzeczna – 15% p.k. Rybitwa białoczelna – 20% p.k. |
4 |
PLH020033 |
Dolna |
Istotny korytarz ekologiczny dla Istotny obszar występowania populacji |
5 |
PLH040003 |
Solecka |
|
6 |
PLH040011 |
Dybowska |
|
7 |
PLH040012 |
Nieszawska |
|
8 |
PLH040039 |
Włocławska |
|
9 |
PLH140029 |
Kampinoska |
|
10 |
PLB140004 |
Dolina Środkowej Wisły |
Rybitwa rzeczna Sterna hirundo – 36% p.k. Rybitwa białoczelna Sternula albifrons – 53% p.k. Sieweczka obrożna Charadrius hiaticula – 41,9% p.k. Brodziec piskliwy Actitis hypoleucos – 18% p.k. Mewa siwa Larus canus – 30% p.k. Mewa śmieszka Chroicocephalus ridibundus – 13% p.k. |
Konieczna jest analiza oddziaływania planowanej E40 na rezerwaty przyrody tworzone na Wiśle w latach 1960-90tych ubiegłego wieku, a także na rezerwaty planowane, których dokumentacja przygotowana przez urzędy wojewódzkie w Warszawie i w Lublinie znajduje się w odpowiednich ich wydziałach.
Dotyczy to oddziaływania na szczególnie cenne ekosystemy i obiekty o dużej powierzchni. Łącznie w obszarze dolnego i środkowego biegu Wisły, pod bezpośrednim potencjalnym oddziaływaniem drogi E40, znajduje się 19 zatwierdzonych i 6 projektowanych rezerwatów przyrody. Ich łączna powierzchnia to 13 210,33 ha z czego 5498,77 ha to rezerwaty już zatwierdzone a 7 711,56 ha projektowane[3]. Dla rezerwatów projektowanych przygotowany został komplet dokumentacji do ich utworzenia. Najczęściej była ona zlecana przez wydziały ochrony środowiska odpowiednich terytorialnie urzędów wojewódzkich. Wykaz omawianych rezerwatów zawiera tabela 2.
Tab. 2. Rezerwaty przyrody wzdłuż biegu Wisły (od ujścia, w górę rzeki)
Lp. |
Nazwa rezerwatu – typ rezerwatu |
Położenie (gmina, woj.) |
Rok powołania |
Powierzchnia (ha) |
Dolina Dolnej Wisły (296,72 ha) |
||||
1 |
Mewia Łacha |
Gdańsk, Stegna, pom. |
1991 |
150,46 |
2 |
Wielka Kępa Ostromecka- leśny |
Dąbrowa Chełmińska kuj.-pom. |
rezerwat projektowany |
27,6 |
3 |
Łęgi na Ostrowiu Panieńskim – leśny |
gmina i miasto Chełmno kuj.-pom. |
rezerwat projektowany |
34,5 |
4 |
Kępa Bazarowa- leśny |
gmina i miasto Toruń kuj.-pom. |
1987 |
32,4 |
5 |
Wiosło Małe -florystyczny |
Gniew, pom. |
1965 |
21,88 |
6 |
Wiosło Duże -leśny |
Gniew, pom. i Nowe, kuj.-pom. |
1972 |
29,88 |
Dolina Środkowej Wisły (5 202,05 ha) |
||||
1 |
Ławice Troszyńskie – faunistyczny (Fn,pt) |
Gąbin i Słupno, płocki, maz. |
1994 |
114,0
|
2 |
Kępa Wykowska- (Fn,pt) |
Gąbin, Słubice, Bodzanów i Słupno, płocki, maz. |
1994 |
248,0 |
3 |
Wyspy Białobrzeskie- (Fn,pt) |
Słubice i Bodzanów, płocki, maz. |
1994 |
140,0 |
4 |
Wyspy Zakrzewskie – (Fn,pt) |
Słubice, Iłów, Mała Wieś i Bodzanów, płocki, maz. |
1994 |
310,0 |
5 |
Kępa Antonińska – (Fn,pt) |
Iłów, Mała Wieś i Wyszogród, maz. |
1994 |
475,0 |
6 |
Kępa Rakowska – (Fn,pt) |
Iłów i Wyszogród, maz. |
1994 |
120,0 |
7 |
Wikliny Wiślane – (Fn,pt) |
Leoncin i Zakroczym |
1998 |
340,48 |
8 |
Zakole Zakroczymskie – (Fn,pt) |
Czosnów, Leoncin, miasto Zakroczym, maz. |
1998 |
528,42 |
9 |
Kępy Kazuńskie (Fn,pt) |
Czosnów, Jabłonna, Nowy Dwór Mazowiecki, maz. |
1998 |
544,28 |
10 |
Ławice Kiełpińskie – (Fn,pt) |
Łomianki, Jabłonna, Warszawa Białołęka, maz. |
1998 |
803,0 |
11 |
Wyspy Zawadowskie – (Fn,pt) |
Warszawa (Wilanów, Wawer), Konstancin-Jeziorna, m. Józefów |
1998 |
530,28 |
12 |
Wyspy Świderskie – (Fn,pt) |
Konstancin-Jeziorna oraz miasta Karczew, Otwock i Józefów |
1998 |
572,28 |
13 |
Łachy Brzeskie -(Fn,pt) |
Góra Kalwaria i Karczew, maz. |
1998 |
476,31 |
Dolina Środkowej Wisły – projektowane |
||||
1 |
Kępy Śladowskie |
Brochów, Młodzieszyn, Czerwińsk nad Wisłą oraz gmina i miasto Wyszogród |
rezerwat projektowany |
1669,84 |
2 |
Wyspy Smoszewskie |
Leoncin, Zakroczym i Czerwińsk nad Wisłą |
rezerwat projektowany |
967,50 |
3 |
Kępa Czerska |
Sobienie-Jeziory, Karczew oraz miasto i gmina Góra Kalwaria |
rezerwat projektowany |
919,36 |
4 |
Ławice Podgórzyckie |
Sobienie Jeziory, Wilga, Magnuszew, Warka, miasto i gmina Góra Kalwaria |
rezerwat projektowany |
1292,62 |
5 |
Wyspy Kobylnickie |
Maciejowice, Kozienice, Sieciechów (maz.), Stężyca (lub.) |
rezerwat projektowany |
2525,24 |
6 |
Dunajek |
w km 382-389 szlaku żeglugowego Wisły |
rezerwat projektowany |
337,00 |
[1] Źródło danych:
http://n2k-ws.gdos.gov.pl/wyszukiwarkaN2k/webresources/pdf/PLB040003
http://n2k-ws.gdos.gov.pl/wyszukiwarkaN2k/webresources/pdf/PLB140004
[2] % p.k. – % populacji krajowej
[3] http://warszawa.rdos.gov.pl/files/artykuly/19132/Zarzadzenia/ZARZADZENIE_Dolina_Srodkowej_Wisly_PLB140004.pdf.
Oddziaływanie drogi wodnej E40 na ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym
Biorąc poduwagę międzynarodowy charakter drogi wodnej i jej oddziaływania na środowisko, wysoce wskazane byłoby również odniesienie się w Studium do wpływu inwestycji na ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym. Ostoje IBA (Important Bird Areas) to miejsca o najwyższym priorytecie dla efektywnej ochrony ptaków. Wyznaczane są na podstawie zestawu ścisłych kryteriów stworzonych przez BirdLife International – ogólnoświatową federację organizacji zajmujących się ochroną ptaków. Kryteria te oparte są na naukowych podstawach
i stosowane w ten sam, zestandaryzowany sposób we wszystkich krajach świata.
Program ostoi ptaków został zainicjowany w latach 70-tych ubiegłego wieku i w skali globalnej koordynowany jest przez BirdLife International. W studium nie ma odniesienia do ostoi IBA.
Na terenie państw Unii Europejskiej przyjętą praktyką jest obejmowanie ostoi ptaków IBA ochroną jako obszary specjalnej ochrony ptaków w ramach Natura 2000[1].
Na terenie Polski droga wodna E40 przebiega w całości przez siedem następujących ostoi ptaków IBA. Poniżej podano kod i nazwę IBA (w
nawiasie) oraz nazwę adekwatnego obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000)[2]:
PL 027 Ujście Wisły (PLB220004)
PL 028 Dolina Dolnej Wisły (PLB04003)
PL 083 Dolina Środkowej Wisły (PLB140004)
PL 057 Dolina Dolnego Bugu (PLB140001)
PL 104 Dolina Środkowego Bugu (PLB060003)
PL 098 Dolina Tyśmienicy (PLB060004)
Jest faktem, że większość analiz oddziaływania inwestycji na obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 będzie równoważnych oddziaływaniom na IBA, z których się wywodzą. Nie dotyczy to jednak wszystkich ostoi – na części IBA nie zostały wyznaczone obszary specjalnej ochrony ptaków. Przykładem jest Dolina Dolnego Wieprza gdzie wyznaczono jedynie specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000.
Ponadto granice IBA i Natura 2000 nie pokrywają się w stu procentach. Przykładowo w trakcie tworzenia sieci Natura 2000 w Polsce cenne obszary łąkowe ze starorzeczami w ujściu Narwi znajdują się w IBA PL 083 Dolina Środkowej Wisły a nie zostały włączone do PLB140004. Fragment drogi E40 prowadzący przez Wisłę, Narwią do Zalewu Zegrzyńskiego i dalej z trasą północną (wariantem I) kanału łączącego koryta Wisły i Bugu będzie przebiegał i oddziaływał na IBA PL 083 także na tym odcinku.
[1] Wyznaczanie obszarów ptasich Natura 2000 w oparciu o katalogi ostoi ptaków IBA dla państw członkowskich UE zostało usankcjonowane dwoma precedensowymi wyrokami Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Pierwszy z nich to sprawa C-355/90, Komisja WE p. Hiszpanii [1993] ECR I-4221 (‘Santoña Marshes’) wymagający objęcia ochroną jako obszar „ptasi” terenu wskazanego jako IBA. Drugi to orzeczenie TSWE z 1998 r. w sprawie C-3/96/Komisja WE p. Holandii – wymagające od członka UE wyznaczenia bardziej kompletnej sieci obszarów ptasich Natura 2000, podając katalog ostoi ptaków IBA jako referencje. Warto ponadto dodać, że jedynym kryterium branym pod uwagę przez Komisję Europejską podczas wyznaczania obszarów Natura 2000 jest kryterium naukowe, a przyczyny społeczno-ekonomiczne przedstawiane przez zainteresowane strony nie mogą być podstawą do zmiany ich granic. Stanowisko KE w tej kwestii zostało poparte orzeczeniem TSWE w sprawach C-157/89 Komisja p. Włochom oraz C-60/05 WWF Italia. Po tych orzeczeniach krajowe listy ostoi ptaków traktowane są przez Komisję Europejską jako materiał referencyjny do wyznaczania obszarów ptasich Natura 2000.
Polesie zagrożone. Jak droga wodna E40 może zniszczyć przyrodę europejskiej Amazonii
Rządy planują połączyć Morze Bałtyckie i Morze Czarne żeglowną drogą o długości 2000 km, biegnącą z Gdańska przez terytorium Polski, Białorusi i Ukrainy aż do Chersonia. Tak zwana śródlądowa droga wodna E40 przetnie serce Polesia, jednego z ostatnich zachowanych obszarów dzikiej przyrody w Europie. Projekty zakładają prostowanie, pogłębianie, piętrzenie i odmulanie rzek w najbardziej wrażliwych częściach regionu. Powstanie drogi wodnej E40 będzie niosło ze sobą konsekwencje: spadek poziomu wód w rzekach, zniszczenie krajobrazu i dzikiej przyrody, utrata źródeł utrzymania przez mieszkańców regionu, a także przekształcenie absorbentu węgla w jego źródło. Skutki mogą dotknąć również większą populację – prawdopodobnie zostaną naruszone radioaktywne osady, które zaczną się rozprzestrzeniać z biegiem rzek.
Droga wodna E40 spowoduje susze, niszcząc w ten sposób rzeki i dziką przyrodę w Polsce
W studium wykonalności z 2015 r. opisane zostały trzy możliwe warianty budowy nowego kanału w Polsce w ramach projektowania drogi wodnej E40. Kanał połączyłby Wisłę i miasto Terespol. Wszystkie warianty kanału przecinają wrażliwe obszary naturalne o dużej różnorodności biologicznej. Eksperci przeanalizowali potencjalny wpływ kanału. Pod uwagę wzięto: zagrożenia hydrologiczne, geograficzne i środowiskowe, jakie stwarza droga wodna E40 dla regionalnej gospodarki wodnej i zarządzania środowiskiem w Polsce.
Polesie – Unikalny obszar dzikiej przyrody o znaczeniu globalnym
Polesie to obszar o wprost oszałamiającej różnorodności biologicznej. Zróżnicowanie siedlisk występujących w tym regionie zapewnia schronienie zagrożonym ssakom, takim jak niedźwiedzie brunatne, wilki, rysie, żubry, a także milionom ptaków wodnobłotnych podczas ich sezonowych migracji. Polesie jest szczególnie ważne dla zagrożonej wyginięciem wodniczki. Ten niegdyś powszechny gatunek na torfowiskach niskich i podmokłych łąkach w całej Europie, obecnie zanikł na większości z nich. Globalna populacja wodniczki ogranicza się dzisiaj do miejsc lęgowych jedynie w pięciu krajach. Polesie jest jednym z najważniejszych obszarów dla przetrwania tego gatunku – żyje tu około 60–80% jej światowej populacji.
Przeczytaj dokument „O Polesiu Unikalny obszar dzikiej przyrody o znaczeniu globalnym”
Polesie – Naturalne tereny podmokłe zamiast wiązać węgiel, zaczną uwalniać go do atmosfery
Droga wodna E40 zniszczy ostoje przyrody w Ukrainie i Białorusi. Naturalne tereny podmokłe zamiast wiązać węgiel, zaczną uwalniać go do atmosfery. Badania pokazują ogromny negatywny wpływ proponowanej drogi wodnej E40 na hydrologię oraz ekologię rzek i wód Białorusi i Ukrainy
Nie ma ekonomicznego uzasadnienia dla nowej drogi wodnej przez Polesie
Ekspertyza ekonomiczna ujawnia, że budowa drogi wodnej E40 będzie wiązała się ogromnymi nakładami, dużym ryzykiem inwestycyjnym oraz negatywnymi konsekwencjami dla środowiska. W Polsce i w Białorusi problemy mogą być na tyle poważne, że droga wodna E40 może być w ogóle nieopłacalna. Tylko odcinek drogi wodnej E40 poniżej Kijowa w Ukrainie może mieć rzeczywisty sens ekonomiczny. Zdaniem ekspertów, rządy i inwestorzy powinni uznać, że śródlądowa droga wodna E40 w Polsce, w Białorusi i w Ukrainie ma znikomy potencjał gospodarczy. Tym samym powinni skupić się na strategicznym rozwoju połączeń drogowych i kolejowych.
Przeczytaj dokument „Nie ma ekonomicznego uzasadnienia dla nowej drogi wodnej przez Polesie”
Inwestycje w drogę wodną E40 są skazane na niepowodzenie
Ekspertyzy ekonomiczne wykazały, że budowa drogi wodnej E40 będzie wiązała się z ogromnymi nakładami, dużym ryzykiem inwestycyjnym oraz poważnymi konsekwencjami dla społeczeństwa. Opublikowana w lutym 2022 r. analiza przeprowadzona przez holenderską firmę konsultingową Langhout Ecologisch Advies ujawnia, że ogromne nakłady na budowę drogi wodnej E40 na terenie Polski nigdy się nie zwrócą. Polski odcinek, który zakłada budowę nowego kanału
żeglugowego od Dęblina do Brześcia w Białorusi, jest kluczowy dla funkcjonowania tej międzynarodowej drogi wodnej. Ukraińskie Ministerstwo Infrastruktury już zapowiedziało, że przystąpi do projektu tylko, gdy polski odcinek zostanie zrealizowany.
Przeczytaj dokument „Inwestycje w drogę wodną E40 są skazane na niepowodzenie”
Turystyka przyrodnicza na Polesiu
Polesie to naturalne krajobrazy, rozlewiska rzek, największe mokradła w Europie, bogate tradycje i dziedzictwo kulturowe, niezliczona liczba gatunków roślin i zwierząt, unikalnych lasów zalewowych, łąk i trzęsawisk. Ekspertyza scenariuszy rozwoju turystyki przyrodniczej wykazała ogromny potencjał rozwoju zrównoważonej turystyki przyrodniczej na Polesiu.
Przeczytaj dokument „Turystyka przyrodnicza na Polesiu”
Droga wodna E40 – zagrożenie dla bioróżnorodności i kluczowych obszarów chronionych
Budowa drogi wodnej E40 będzie miała ogromny negatywny wpływ na obszary chronione, gatunki oraz siedliska w Polsce, Ukrainie i Białorusi. Przez sam wzgląd na skalę oddziaływania na przyrodę, projekt budowy drogi wodnej E40 powinien zostać porzucony. Droga wodna E40 będzie miała bezpośrednie i pośrednie negatywne oddziaływanie na 193 obszary chronione prawem międzynarodowym oraz 139 obszarów chronionych prawem krajowym. Wpływ ten będzie znaczący na poziomie europejskim, a realizacja inwestycji leży w całkowitej sprzeczności z międzynarodowymi i europejskimi zobowiązaniami w zakresie różnorodności biologicznej, w tym wynikającymi z Konwencji o różnorodności biologicznej, Konwencji Ramsarskiej i Berneńskiej. W Polsce zostaną także złamane zapisy Unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności.
Budowa drogi wodnej E40 może narazić miliony ludzi na niebezpieczne promieniowanie
W studium wykonalności proponowanej drogi wodnej E40 nie zostały uwzględnione poważne zagrożenia związane z promieniowaniem, związanym z katastrofą jądrową w Czarnobylu w 1986 r. Czarnobylska elektrownia jądrowa jest położona w ukraińskiej części Polesia, około 110 kilometrów na północ od Kijowa. Eksperci przedstawili wstępną ocenę wpływu budowy i eksploatacji drogi wodnej E40 na rozprzestrzenianie się materiału radioaktywnego. Ostrzegają, że dla lepszego zrozumienia wielu zagrożeń dla zdrowia ludzkiego niezbędne jest bardziej wszechstronne badanie.
Przeczytaj dokument ” Budowa drogi wodnej E40 może narazić miliony ludzi na niebezpieczne promieniowanie”